Konrad Duden published his main work Vollständiges Orthographisches Wörterbuch der deutschen Sprache in 1880. It represented the base for the reform of the German orthography of 1901, which from then on was mandatory in Germany. This paper is based on the 1998 Guidelines of the Ministry of School and Further Education of the Land Northrhine-Westphalia. The principles of the new orthography serve to secure a unified orthography for all those who have to adhere to them, such as teachers, student, government officials and legislators.
Konrad Duden’ın 1880 yılında yayınlamışmış olduğu
İşte bu çalışmanın amacı, Kuzey Ren Westfalya Eyaleti Eğitim Bakanlığı (Ministerium für Schule und Weiterbildung des Landes Nordrhein-Westfalen) tarafından 1998 yılında yayınlanan “Yeni İmla Kılavuzu”nun (
Anahtar kelimeler: Ses ve harf sırası, ayrı ve beraber yazım, orta çizgili yazım, büyük ve küçük yazım, noktalama işaretleri.
0. Giriş
1901 yılından beri imla kuralları, Alman dilinde sürekli yenilenmek istenmiştir. Bunun için çeşitli yıllarda bir takım kurallar ve değişiklikler getirilmiştir. 1998 yılında yayınlanan “Yeni İmla Kuralları Kılavuzu”1901 yılından günümüze kadar olan değişiklikleri ve yenilikleri kapsamaktadır ve Almancada dilbilgisi yönünden birlikteliği sağlamayı
amaçlamaktadır.
Bu çalışmada yeni kuralların uygulanması, mümkün olduğu kadar kısa örneklerle Almanca olarak gösterilmiştir. Bu örneklerin özgün halini bozmadan Almanca olarak vermenin okuyucuya daha yararlı olacağı düşüncesinden hareket edilerek, bu örneklerin sadece ön açıklamaları Türkçe olarak yazılmıştır.
Önceki Almanca imla kılavuzlarına göre getirmiş olduğu yenilikler örneklerle betimlemektir.
Yeni imla kuralları sıradaki kurallara uymak zorundadır.
Yeni kurallar içerik olarak daha sade bir imla kurallarına ulaşmayı amaçlamaktadır. Böylece birtakım özel durumlar ortadan kaldırılmıştır.
Yeni imla kuralları ile uygulama alanı genişlemektedir.
Yeni imla kuralı özellikle kuralları yeniden formüle etmeyi komple bir sistem olarak kabul etmiştir ve bu imla kuralının ana temeli şudur:
Yeni imla kuralları her harfin okunduğu gibi yazılmasını amaçlamaktadır.
Almancanın yazılmasında, noktalama işaretlerinin anlaşılır olması gerekmektir.
Almanca yazılırken şu temel ilkeler göz önünde bulundurulur. :
*ses ve yazı arasındaki ilişkiler
*anlam ve yazı arasındaki ilişkiler
Almancada her hece bir veya birkaç harfin aracılığı ve birleşmesi neticesinde meydana gelir. Örneğin
Bazen de iki ses tek bir harfle gösterilir. Örneğin x ve
Standart Alman dilinde ses ve harfler düzenli şekilde uyum sağlarlar. Bu kuralın faydası ise her kelimenin her zaman aynı şekilde yazılmasıdır. Bu, her kelimenin yazılışının ve bölgesel telaffuz farklılıklarının yazıya yansımaması demektir. Kim yazmayı öğrenirse, o standart dilin yazılışını da öğrenmek zorundadır.
Almancada en önemli sorunlardan biri özellikle yabancı kelimelerin yazılış şekilleridir. Çünkü diğer diller ses tonları ile ifade edilmektedirler. Bu özellik ise Almancada bulunmamaktadır. Örneğin [θ]İngilizcede
Kelimeleri yabancı dillerde olduğu gibi yazma
Yazı ve anlam arasındaki ilişkiler
Kelimeleri yabancı dillerde olduğu gibi yazma1. Kelimeleri yabancı dillerde olduğu gibi yazma
Bu yazma şekli yabancı dili öğrenirken faydalıdır. Bunlar zaten uluslar arası ifadede kullanılan kelimelerdir. Örneğin
Bu çözüm yolunun faydalı yönü yabancı kökenli dili tanımayanlar için kelimeyi okuma ve telaffuz yönünden yararlı olmasıdır. Çünkü yabancı kelimenin karşılığının tam olarak verilememesi durumunda yabancı kelime sadece yazı şeması gibi olur. (örneğin:
Özel isimlerde ise her zaman ses-harf-sıralaması (uyumu) geçerli değildir. Mesela şu isimlerde olduğu gibi:
2. Yazı ve anlam arasındaki ilişkiler
Almanca imla kurallarını sadece seslendirme ve telaffuzla ilişkilendiremeyiz. Bu kurallar özellikle kelimelerin ve kelime öbeklerinin harf olarak kağıt üzerine yazılması ile de yakından ilgilidir. Bu husus hecelerin, kelimelerin, cümlelerin ve metinlerin anlamları ile de ilgilenmek anlamına gelmektedir. Böylece bir kelime farklı yerlerde farklı telaffuz edilse dahi kökü aynı yazılır. Burada esas veya kök yazma durumundan, yani şeklen sabit yazmadan bahsedilebilir.
Bu durum, Almanya’nın farklı bölgelerinde dildeki telaffuz sertleşmesinden kaynaklanmaktadır (Örneğin
söylenmelerine rağmen farklı yazılırlar (örneğin
Bu sabit gösteri tablosu okuyucu tarafından her kelimenin ‘yapısının’ farkına varılması demektir.Bu yöntemde zor olan şey, dil öğrenen kişinin aynı anlama gelen kelimeleri farklı kelimelermiş gibi algılamasıdır. Bununla ilgili olarak şu örnek verilebilir:
Kelime ve kelime öbekleri arasındaki farkın bilinmesi için ayrı veya bitişik yazma kuralı önemlidir. Almanca bir kelimenin büyük harfle yazılmasının birçok anlamı vardır. Özel isimler, cins isimler, nesneler, fiillerden türetilmiş imler, aynı şekilde cümle başlangıçları ve başlıklar büyük harfle yazılırlar.
Metinleri teşkil eden cümleler ve diğer cümle öğelerinin ayrışmasını, özelliklerini ifade eden noktalama işaretleridir. Bunlar aracılığı ile okuyucu, metni teşkil eden öğelerin arasındaki gramatik ve semantik yapının farkına varır.Metinleri teşkil eden cümleler ve diğer cümle öğelerinin ayrışmasını, özelliklerini ifade eden noktalama işaretleridir. Bunlar aracılığı ile okuyucu, metni teşkil eden öğelerin arasındaki gramatik ve semantik yapının farkına varır.
Bütün dilbilgisi noktalama işaretlerinin kullanılması çok zordur. Bunun için yazarın iyi bir dil bilgisine sahip olması gerekir. Ama dilin doğasında olan kesin şu veya bu şekilde yazma kuralı da yoktur. Çünkü çeşitli kelime veya kelime grupları arasında geçiş durumları vardır: Örneğin kelime grupları ve birleşik kelimelerde olduğu gibi.
3. Kural esasları ve kelime listesi
Bu ilişki, Almancada imla kurallarının temeli demektir. Bu ilişki ile Almanca yazım kurallarının normu belirlenir. Bunlar bir birlerini tamamlarlar. Böylece cümlenin başlangıç harfi büyük yazılarak ve aynı durumdaki eşit kelimeler virgülle ayrılarak bu norma uyumu sağlanır. Buna karşın birçok yabancı kelime veya terim, her biri özel şekilde kelime sıralarına alınır. Bunlar için herhangi bir belirli kural da yoktur ama istisna veya özel durumlar vardır. Bu şekilde de bunlar kurallara uydurulurlar. Çoğu durumda yazma esnasında bu kelimeler kurallar yardımı ile giderilir veya sözlüklerden bakılarak bulunurlar. Bir kelimede sesli harften önce sesiz harfler eğer çift ise; sesli harf kısa okunur. (örneğin;
3.1. İmla kurallarının ana yapısı
Bu kurallar altı ana bölümden oluşmaktadır
Harf ve hece düzeni
Ayrı ve bitişik yazım
Orta çizgi ile yazım
Büyük ve küçük yazma
Cümle sonunda kelimeyi bölme.
Ama özel hallerde cümle sonlarında nokta konmaz. Örneğin başlıklarda cümle sonlarına nokta konmaz. Aynı şekilde bir cümle sonuna ünlem işareti veya soru işareti konursa yine nokta konmaz.
Yeni kurallar şu ana temellerden oluşmuştur
II. 1. Ses- harf- sıralama düzeni
Kısa (vurgulu) sesli harften sonra
Şu kelimeler böyle yazlır: Fass,Stress,Biss, Missverständnis, Boss, Fluss
Yine
Çoğu tekkelimleler temel prensiple eşitlenir bu şu demektir: bir kelime yazmada kelimeyi kelime formunu düzenler.
Şimdi yeni imla kuralına göre örneğin
Çoğu tek kelimeler kök prensibine göre eşitlenirler bu şu demektir yazıda bir kelime veya kelime formunu dizimi biri birlerini izler.
Fakat
Şayet üç harf arka arkaya bir kelimede iseler aynı kalmışlardır.
Mesela şu kelimelerde olduğu gibi Bestellliste,Schifffahrt; Kaffeeernte, Teeei, Hawaiiinseln.
Bu kelimelerde değişmemişlerdir: dennoch, Drittel ve Mittag.
Auspuff-Flamme, Tee-Ei’de olduğu gibi.
Ph: phon, phot ve graph gibi özel kelimelerde
Aynı şekilde gh, rh, th
Örneğin: şu kelimeleri şimdi şöyle yazabiliriz: Delphin veya Delfin
Bunların dışında Almancada bulunan yabancı kelimelerin çoğunun yazılışları değişmemiştir.
Mesela şu kelimeler hala eskiden olduğu gibi aynı yazılmaktadır: Philosophie, Rhetorik, Rheuma, Apotheke, Strophe, Diskothek, Leichtathletik, Mathematik, Theater
II. 2. Ayrı ve Bitişik yazma
Almancada bir isimle fiil birleşmişlerse yeni yazım kurallarına göre ayrı yazılırlar1. Almancada bir isimle fiil birleşmişlerse yeni yazım kurallarına göre ayrı yazılırlar
İsim ve Partisip birleşikleri ayrı yazılırlar, şayet ayrı yazma fiilin mastar hali içinde geçerlidir bu bileşimlerde ise hiçbir kelime tasarrufunda bulunulmaz. 2. İsim ve Partisip birleşikleri ayrı yazılırlar, şayet ayrı yazma fiilin mastar hali içinde geçerlidir bu bileşimlerde ise hiçbir kelime tasarrufunda bulunulmaz.
İngilizceden alınmış çok parçalı kelimeler birleşik yazılırlar. Aynı şekilde orta çizgiyle de yazılabilirler şayet birinci kısım bir isim veya fiil'den teşkil ediyorsa 3. İngilizceden alınmış çok parçalı kelimeler birleşik yazılırlar. Aynı şekilde orta çizgiyle de yazılabilirler şayet birinci kısım bir isim veya fiil'den teşkil ediyorsa
Şu örneklerde olduğu gibi:Auto fahren, Klavier spielen,
Rad fahren, Eis laufen, halt machen, Maschine schreiben v.s.
Eğer birleşmiş kelimelerde özellikle isim kayboluyorsa şu şekillere dönüşürler: preisgeben (er gibt preis), standhalten (sie hält stand),
stattfinden (die Veranstaltung findet statt), teilhaben (wir haben daran teil) v.s.
İsim ve fiil ayrılmaz bir kelime oluşturmuşlar ise onlar yine aynı şekilde beraber yazılırlar:
schlafwandeln- erschlafwandelte, schlussfolgern – sie schlussfolgerte
Örneğin Achtung gebietendşimdi Achtung gebieten
Aufsicht führend,
mondbeschienen
Örneğin:
Auf dem Stuhl/Wegen schlechter Noten sitzen bleiben.
Das Buch /Den erfolglosen Trainer fallen lassen.
Aynı şekilde:bestehen bleiben, kennen lernen, flöten gehen
Şimdiye kadar yazıldığı gibi: getrennt leben şimdide verloren gehen, gefangen haltendiye ayrı yazılırlar.
aneinander fügen/geraten/grenzen/legen auseinander biegen/gehen/halten/leben/nehmen/setzen gegeneinander prallen/stoßen.
6. –wärts son eki ile oluşmuş zarf bileşikleri ve fiiller temelden ayrı yazılırlar
Mit der Firma wird es aufwärts gehen, im Beruf vorwärts kommen gibi.
7. ‘Sein’ fiili ile oluşmuş bileşikler temelden ayrı yazılırlar
Bunlar şimdi şöyle yazılırlar: an sein, auf sein, beisammen sein v.s.
8. Sıfat ve fiilden oluşan bileşikler şayet sıfatlar derecelendirilebilirler veya az çok pekiştirilebilirlerse ayrı yazılırlar
Örneğin:ernst nehmen
Eğer sıfat derecelendirilemiyorsa bitişik yazılırlar.
Şu kelimelerde olduğu gibi fernsehen, festsetzen
Bu bileşiklerden: anheim fallen, überhand nehmen, vorlieb nehmen v.s.
Beraber veya ayrı yazma şu kelimelerde mümkündür:
infragestellen/in
Zustande bringen/zu Stande bringen, zutage fördern/zuTage fördern v.s.
10. Bir sıfat ve bir partisip veya iki sıfattan oluşmuş bileşikler de ayrı yazılırlar
Şayet birinci bölüm Partisip ise:
drückend heiß. kochend heiß, leuchtend blauv.s.
eğer ilk
riesig groß, mikroskopisch klein, bläulich grün v.s.
şayet ilk kelime neyi derecelendirilebiliyorsa veya yükseltilebiliyorsa örneğin:
dünn besiedelt, ernst gemeint, schlecht gelaunt, unten erwähnt, weit verbreitetgibi.
II. 3. Orta çizgili yazma
8-Achser, 5-Eck, 16-Ender, 6-hebig, 2-jährige, 4-jährige, 6-monatlich, 14-tägig, 8-Zylinder ‘de oldugu gibi.
gibi yazılır.
Fakat şu gibi bileşiklerde: 68er-Generation, 15er-Schlüsselşeklinde yazılır.
Bunlar şöyle yazılırlar: Ichsucht veya Ich-Sucht, Sollstärke veya Soll-Stärke, Moselwinzergenossenschaft veya Mosel-Winzergenossenschaft
Örneğin şu kelimeler böyle yazılırlar: Airconditioning
Blackout / Black-out, Centrecourt / Centre-Court,
Chewinggum / Chewing-Gum, Handout /Hand-out
Artdirector / Art-Director, Feedback / Feed-back
Kickdown / Kick-down, Layout / Lay-out
Jobsharing
Bazı sıfat ve isimlerden oluşmuş bileşikler özellikle bitişik yazılırlar.
Bunları aynı şekilde orta çizgisiz ayrı yazmamda mümkündür. Ama isim kısmını büyük yazmak gerekir.
Şu örneklerde olduğu gibi: Happyend veyaHappy End, HighsocietyveyaHigh Society, Smalltalkveya Small Talk v.s.
.Eğer isimler bir öntakı (Präposition) ile bağımlı söyleniyorsa ve bu takılar isimlerle birleşemezleriyse bu isimler büyük yazılırlar. 1.Eğer isimler bir öntakı (Präposition) ile bağımlı söyleniyorsa ve bu takılar isimlerle birleşemezleriyse bu isimler büyük yazılırlar.
Eğer isimler bir fiile sabit bir takı oluşturuluyorlar ve bunlar birleşik yazılamıyorlarsa büyük yazılırlar. 2. Eğer isimler bir fiile sabit bir takı oluşturuluyorlar ve bunlar birleşik yazılamıyorlarsa büyük yazılırlar.
İsimleşmiş sıra sayılar büyük yazılır.3. İsimleşmiş sıra sayılar büyük yazılır.
İsimleşmiş sıfatlar, eğer bunlar sabit deyimlerin kullanmalarında sıfatlık niteliklerinden bağımsız ve yazılış anlamında kendi anlamından bağımsız olarak kullanılıyorlarsa büyük yazılırlar.4. İsimleşmiş sıfatlar, eğer bunlar sabit deyimlerin kullanmalarında sıfatlık niteliklerinden bağımsız ve yazılış anlamında kendi anlamından bağımsız olarak kullanılıyorlarsa büyük yazılırlar.
Sıfatların isimlerle birleşmiş hallerinde sıfatlar genel olarak küçük yazılırlar. 5. Sıfatların isimlerle birleşmiş hallerinde sıfatlar genel olarak küçük yazılırlar.
Özel isimlerdeki sonek –isch veya –sch ile yazılan isimler küçük yazılırlar.6. Özel isimlerdeki sonek
Şahıs zamirlerinde özellikle kişilere hitaplarda du (sen) ve ihr (siz) ve şahıs zamirlerin dein (senin) und euer (sizin) mektuplarda şimdi küçük yazılır. Büyük yazma sadece nezaket formunda Sie (siz) ve buna ait o şahıs zamiri olanı Ihr de yazılır.7. Şahıs zamirlerinde özellikle kişilere hitaplarda du (sen) ve ihr (siz) ve şahıs zamirlerin dein
Bu isimler şöyle yazılırlar: in Bezug auf bu güne kadar yazıldıkları mit Besuch auf gibi.
Aynı şekilde: außer Acht lassen, sich in Acht nehmen gibi.
Bunlar şimdi şöyle yazılırlar: Rad fahren, Hof halten, Kopf stehen, Leid tun, Maschine schreiben, Pleite gehen, Angst haben, jemandem Angst und Bange machen, sein Eigen nennen, Recht behalten/bekommen/haben’da olduğu gibi.
Eğer kelimelerin sein fiili ile ilgileri varsa ve sıfat olarak kullanılmışlarsa bundan dolay bugüne kadar olduğu gibi küçük yazılırlar.
Şu örneklerde oldukları gibi: sein
Aynı şekilde: mir ist/wird angst und bange; ich bin es leid: es ist mir recht; du bist selbst schuld; er ist pleite
Bunlar şöyle yazılırlar: als Erstes, die Rechte Dritter, als Dritter an der Reihe sein, wie kein Zweiter arbeiten v.s.
Şimdi bunlar şöyle yazılırlar also im Argen liegen, zum Besten geben/halten, im Dunkeln bleiben/tappen, auf dem Laufenden halten, sich über etwas im Klaren sein, auf dem Trockenen sitzen, im Trüben fischen, etwas im Stillen vorbereiten v.s.
Fakat kelimeler yine aynı şekilde kalmışlardır: von fern, von klein auf, über kurz oder lang, seit langem, von nah und fern, bis auf weiteresv.s.
Bunların dışında:
Öntakılarla kullanılan Dil ilişkilerinde büyük yazılırlar: :
Günün vakitlerinde bunlar şunlarla kullanılıyorlarsa büyük yazılırlar: vorgestern, gestern, heute, morgen, übermorgen
gestern/heute/morgen Abend, vorgestern Nachmittag v.s.
Ve şu durumlarda da büyük yazılırlar: jeder Einzelne, als Einzelner, der Einzige, als Einziger, das Ganze, als Ganzes, nicht das Geringste.
Bugüne kadar yazıldığı gibi die schwarze Magie, die gelbe Karte, die goldene Hochzeitv.s gibi.
Şimdi yine şu şekilde yazılırlar: die erste Hilfe, das große Los gibi.
Büyük yazmalar hala şu meslek, makam, görev kelimelerinde geçerlidir:
(-Titeln,Ehren-, Amts-, Funktionsbezeichnungen= Unvanlarda- Şahsiyet belirtilerinde, Makam ve Görev işaretlerinde)
Ihre Königliche Hoheit, der Heilige Vater, der Regierende Bürgermeister, der Technische Direktorv.s gibi.
Botanik ve Zoolojideki sınıflandırmalarda
das Fleißiger Lieschen, die Gemeine Stubenfliege, der Rote Milan.
—yılın önemli günlerinde:
Der Heilige Abend, der Erste Mai, der Weiße Sonntag gibi.
—tarihi olaylar ve çağlardaki önemli olaylar
Der Dreißigjährige Krieg, der Deutsch-Französische Krieg 1870/71,
der Erste Weltkrieg, die Ältere Steinzeit, die Goldenen Zwanzigergibi.
Örneğin goethische/goethescheGedichte
Bunlar aynı şekilde büyük harfle yazılıp yukardan ayırma ile de yazılabilirler
Goethe’sche Dramen, die Grimm’schen Märchenv.s.
Şunlar bu güne kadar olduğu gibi yazılırlar: eulenspiegelhafte Possen, eine kafkaeske Stimmung,die Berliner Bevölkerung, die Schweizer Berge gibi.
Şimdi şöyle cümleler biri birine bağlanarak da yazılır:
Johanna spielte auf dem Klavier, und Johannes sang dazu
veya Johanna spielte auf dem Klavier und Johannes sang dazu.
Bunlar şöyle yazılırlar:
Sie gingen ohne sich vom Gastgeber zu verabschieden
veya Sie gingen, ohne sich vom Gastgeber zu verabschieden
Etwas Besseres als eine Urlaubsreise zu gewinnen konnte mir nicht passieren.
Veya Etwas Besseres, als eine Urlaubsreise zu gewinnen, konnte mir nicht passieren.
Mit Wanderkarte und Kompass aufs Beste ausgerüstet starteten sie in die Berge.
Veya Mit Wanderkarte und Kompass aufs Beste ausgerüstet, starteten sie in die Berge.
Dikkat: Şimdiye kadar olduğu gibi bir virgül mutlaka kullanılmalı şayet fiil veya Partisip grup açıklama maksatlı bir kelime kullanılacaksa veya fiil partisip grup sonradan yazılacaksa böylece cümle yapısından düşebilir.
Örneğin: Sie erinnerte ihn daran, die Post zu holen. Die Weinfreunde, ohne sich zu besinnen, nahmen die Einladung an.
II. 6. Satır sonralarında kelimeleri ayırma
Kelime sonlarındaki - st ler ayrılabilirler: Wes-te, Kü-ste, meis-te gibi.1. Kelime sonlarındaki -st ler ayrılabilirler: Wes-te, Kü-ste, meis-te gibi.
Kelimelerdeki -ck artık ayrılamazlar: ba-cken, De-ckel, tro-cken, Zu-cker de olduğu gibi.2. Kelimelerdeki -ck artık ayrılamazlar: ba-cken, De-ckel, tro-cken, Zu-cker de olduğu gibi.
Yabancı kelimeler sesliharfler + l, n veya r ya son sesli harften ayrılır veya hiç ayrılmadan yeni satıra yazılırlar: nob-le veya no -ble , Sig-nal veya Si-gna l v.s gibi.3. Yabancı kelimeler sesliharfler
Bazı kelimeler herhangi bir birleşime uymuyorlar veya bununla tanımlanamıyorlarsa hecelerden ayrıla bilirler. 4. Bazı kelimeler herhangi bir birleşime uymuyorlar veya bununla tanımlanamıyorlarsa hecelerden ayrıla bilirler.
Bunlar şimdi şöyle yazılabilirler: he-rauf veya her-auf
Almancanın imla kurallarında oldukça çok kuralsızlıklar ve özel haller vardı. İşte bu fikirde olanlar;
Yeni imla kuralı reformunun amacı öğrencilerin yazı dilini kolay öğrenmelerinin yolunu açmaktı. 1998 yılında yeni imla kuralları reformunun ilk uygulanmasından hemen sonra birçok çevreden itirazlar gelmeye başladı özellikle yazarlar bunun uygulanmasına itiraz ederek sebeplerini kamuoyuna açıkladılar.
Bu reform üzerine tekrar bir reform yaparak 2006 yılı Ağustos ayında yeni bir reform uygulamasına gidildi amacı ise toplumsal mutabakatı sağlamaktı. Tabi konu sade vatandaş için pek önemli değildi yazı dilinde hangi usulde yazacağı. Ama toplumun belirli kesimlerinde konu sürekli gündemde tutularak resmi bir tartışma haline dönüştü. Bu tutum birkaç yıl içerisinde üç farklı yazım kuralları özellikle okullarda okuyan örgencilerin zor duruma düşmelerine sebep oldu.
Deutsche Rechtschreibung, Regeln und Wörterverzeichnis, Amtliche Regelung, Herausgegeben vom